Trong nền kinh tế thị trường, doanh nghiệp thương mại luôn giữ vai trò quan trọng khi đảm nhận nhiệm vụ phân phối, lưu thông hàng hóa từ nhà sản xuất đến tay người tiêu dùng. Đây là loại hình doanh nghiệp phổ biến, có mặt ở hầu hết các lĩnh vực kinh doanh, từ bán buôn, bán lẻ cho đến xuất nhập khẩu. Vậy doanh nghiệp thương mại là gì, có những đặc điểm nào nổi bật, khác biệt ra sao so với doanh nghiệp sản xuất và thủ tục thành lập cần lưu ý gì theo quy định mới nhất 2025? Hãy cùng tìm hiểu chi tiết trong bài viết này.
1. Doanh nghiệp thương mại là gì?
Doanh nghiệp thương mại là loại hình doanh nghiệp hoạt động chủ yếu trong lĩnh vực mua bán và phân phối hàng hóa, dịch vụ thay vì trực tiếp sản xuất sản phẩm. Nói cách khác, doanh nghiệp thương mại đóng vai trò trung gian giữa nhà sản xuất và người tiêu dùng, giúp hàng hóa được lưu thông nhanh chóng trên thị trường.
Theo Điều 3, Luật Thương mại 2005, hoạt động thương mại bao gồm: mua bán hàng hóa, cung ứng dịch vụ, đầu tư, xúc tiến thương mại và các hoạt động khác nhằm mục đích sinh lợi. Do đó, doanh nghiệp thương mại được coi là mắt xích quan trọng trong nền kinh tế, kết nối các hoạt động sản xuất với nhu cầu tiêu dùng thực tế.
Điểm khác biệt lớn nhất giữa doanh nghiệp thương mại và doanh nghiệp sản xuất là:
- Doanh nghiệp sản xuất: tạo ra sản phẩm mới từ nguyên liệu, quy trình sản xuất.
- Doanh nghiệp thương mại: chỉ kinh doanh sản phẩm có sẵn, tập trung vào phân phối, bán buôn, bán lẻ, xuất nhập khẩu.
2. Đặc điểm của doanh nghiệp thương mại
Doanh nghiệp thương mại có những đặc trưng riêng để phân biệt với doanh nghiệp sản xuất hay doanh nghiệp dịch vụ. Những đặc điểm này thể hiện rõ bản chất của hoạt động kinh doanh thương mại:
2.1. Không trực tiếp sản xuất hàng hóa
Khác với doanh nghiệp sản xuất, doanh nghiệp thương mại không tạo ra sản phẩm mới từ nguyên liệu. Họ chỉ mua hàng hóa từ nhà sản xuất hoặc nhà cung cấp và phân phối lại ra thị trường. Đây là điểm nhận diện cơ bản và dễ phân biệt nhất.
2.2. Giữ vai trò trung gian phân phối
Doanh nghiệp thương mại giữ vai trò cầu nối giữa nhà sản xuất và người tiêu dùng. Nhờ đó, hàng hóa có thể tiếp cận thị trường nhanh hơn, giúp rút ngắn khoảng cách từ nơi sản xuất đến tay khách hàng.
2.3. Khai thác và đáp ứng nhu cầu thị trường
Một đặc điểm nổi bật khác là doanh nghiệp thương mại phải nắm bắt nhu cầu thị trường, nghiên cứu hành vi người tiêu dùng, từ đó lựa chọn và cung ứng những sản phẩm phù hợp. Việc này giúp đảm bảo hàng hóa luôn đúng nhu cầu, không bị ứ đọng hoặc lãng phí.
2.4. Đẩy nhanh tốc độ lưu thông hàng hóa
Doanh nghiệp thương mại thường thiết lập hệ thống phân phối, logistics, kho bãi và bán lẻ để hàng hóa được lưu thông nhanh chóng. Điều này góp phần giữ cho dòng chảy hàng hóa ổn định, giảm tình trạng khan hiếm hoặc dư thừa trên thị trường.
2.5. Chịu trách nhiệm về hiệu quả kinh doanh
Doanh nghiệp thương mại tạo lợi nhuận dựa trên chênh lệch giữa giá mua và giá bán. Vì vậy, hiệu quả hoạt động phụ thuộc nhiều vào khả năng quản lý chuỗi cung ứng, tối ưu chi phí, mở rộng thị trường và chăm sóc khách hàng.
Có thể thấy, doanh nghiệp thương mại không chỉ là “người bán hàng” đơn thuần, mà còn là đơn vị tổ chức, quản lý toàn bộ quá trình lưu thông hàng hóa để đảm bảo lợi ích cho cả nhà sản xuất và người tiêu dùng.
3. Chức năng và vai trò của doanh nghiệp thương mại
Doanh nghiệp thương mại giữ một vị trí then chốt trong nền kinh tế khi đảm nhận vai trò kết nối, phân phối và điều tiết hàng hóa. Có thể chia thành hai nhóm lớn: chức năng và vai trò.
3.1. Chức năng của doanh nghiệp thương mại
- Trung gian giữa sản xuất và tiêu dùng: Doanh nghiệp thương mại đứng giữa nhà sản xuất và khách hàng, đảm bảo sản phẩm từ xưởng sản xuất có thể đến tay người tiêu dùng một cách nhanh chóng, thuận tiện.
- Tổ chức lưu thông hàng hóa: Thông qua hệ thống phân phối, bán buôn, bán lẻ, doanh nghiệp thương mại giúp duy trì dòng chảy hàng hóa liên tục, đáp ứng nhu cầu của thị trường.
- Giải quyết các giao dịch mua bán giữa doanh nghiệp: Không chỉ phục vụ người tiêu dùng cuối cùng, doanh nghiệp thương mại còn thực hiện các hoạt động trung gian giữa các công ty, hỗ trợ hợp đồng mua bán sỉ, xuất nhập khẩu.
3.2. Vai trò của doanh nghiệp thương mại
- Góp phần phát triển kinh tế quốc gia: Bằng việc thúc đẩy tiêu thụ sản phẩm, mở rộng thị trường trong và ngoài nước, doanh nghiệp thương mại tạo nguồn thuế, việc làm và giá trị gia tăng cho nền kinh tế.
- Đảm bảo cung ứng hàng hóa, dịch vụ cho xã hội: Doanh nghiệp thương mại giúp người dân dễ dàng tiếp cận sản phẩm cần thiết, từ nhu yếu phẩm đến hàng hóa cao cấp, góp phần nâng cao chất lượng đời sống.
- Mở rộng phạm vi thị trường và hội nhập quốc tế: Thông qua hoạt động xuất nhập khẩu, doanh nghiệp thương mại trở thành cầu nối để hàng Việt ra thế giới và hàng quốc tế vào Việt Nam, thúc đẩy quá trình toàn cầu hóa.
Có thể khẳng định rằng, chức năng và vai trò của doanh nghiệp thương mại không chỉ dừng lại ở việc bán hàng mà còn bao hàm cả nhiệm vụ ổn định thị trường, phát triển kinh tế và nâng cao đời sống xã hội.
4. Phân loại doanh nghiệp thương mại hiện nay
Để dễ dàng hình dung, doanh nghiệp thương mại có thể chia thành nhiều loại khác nhau dựa trên phạm vi hoạt động, đặc điểm hàng hóa và hình thức sở hữu. Mỗi loại đều có ưu điểm và hạn chế riêng, phù hợp với từng mục tiêu kinh doanh.
4.1. Doanh nghiệp thương mại chuyên môn hóa
Doanh nghiệp thương mại chuyên môn hóa là doanh nghiệp chỉ tập trung kinh doanh một nhóm hàng hóa hoặc dịch vụ cụ thể, ví dụ như công ty phân phối thiết bị điện tử, dược phẩm, hay vật liệu xây dựng.
- Ưu điểm:
- Có tính chuyên sâu, am hiểu thị trường và sản phẩm.
- Xây dựng thương hiệu uy tín, dễ dàng tạo niềm tin với khách hàng.
- Dễ kiểm soát chất lượng và quản lý chuỗi cung ứng.
- Nhược điểm:
- Phụ thuộc nhiều vào biến động của một ngành hàng.
- Rủi ro cao nếu sản phẩm không còn nhu cầu hoặc bị cạnh tranh gay gắt.
4.2. Doanh nghiệp thương mại tổng hợp
Doanh nghiệp thương mại chuyên môn hóa là doanh nghiệp kinh doanh nhiều loại hàng hóa khác nhau, có thể vừa bán buôn vừa bán lẻ. Ví dụ: siêu thị, trung tâm thương mại.
- Ưu điểm:
- Đáp ứng đa dạng nhu cầu khách hàng.
- Giảm thiểu rủi ro khi một ngành hàng gặp khó khăn.
- Thu hút được lượng khách lớn nhờ sự phong phú.
- Nhược điểm:
- Quản lý phức tạp vì nhiều ngành hàng.
- Chi phí vận hành cao (kho bãi, nhân sự, quản lý hệ thống).
- Dễ bị cạnh tranh từ những đơn vị chuyên môn hóa hơn.
4.3. Doanh nghiệp thương mại đa dạng hóa
Doanh nghiệp thương mại chuyên môn hóa là doanh nghiệp ngoài hoạt động kinh doanh hàng hóa, doanh nghiệp còn mở rộng sang các dịch vụ khác như logistics, xuất nhập khẩu, tài chính, bảo hiểm.
- Ưu điểm:
- Tạo nhiều nguồn thu, nâng cao khả năng chống rủi ro.
- Tận dụng được chuỗi giá trị khép kín, tăng sức cạnh tranh.
- Dễ dàng mở rộng sang thị trường quốc tế.
- Nhược điểm:
- Đòi hỏi vốn đầu tư lớn, quản trị phức tạp.
- Nếu không đủ năng lực quản lý, dễ bị phân tán nguồn lực.
4.4. Doanh nghiệp thương mại nhà nước
Doanh nghiệp thương mại chuyên môn hóa là doanh nghiệp do Nhà nước thành lập và nắm giữ toàn bộ hoặc phần lớn vốn. Ví dụ: Tổng công ty Thương mại Hà Nội (Hapro).
- Ưu điểm:
- Có sự hỗ trợ từ Chính phủ, ít chịu áp lực về vốn ban đầu.
- Vai trò quan trọng trong bình ổn giá, điều tiết thị trường.
- Đảm bảo cung ứng hàng hóa thiết yếu cho xã hội.
- Nhược điểm:
- Thường kém linh hoạt, chậm đổi mới so với doanh nghiệp tư nhân.
- Cơ chế quản lý phức tạp, đôi khi thiếu tính cạnh tranh.
4.5. Doanh nghiệp thương mại tư nhân/tổ chức
Doanh nghiệp thương mại chuyên môn hóa là doanh nghiệp do cá nhân hoặc nhóm cá nhân, công ty TNHH, công ty cổ phần thành lập và điều hành.
Ví dụ: Thế Giới Di Động, FPT Trading.
- Ưu điểm:
- Linh hoạt, nhanh nhạy trong nắm bắt xu hướng thị trường.
- Dễ dàng đổi mới mô hình, thích ứng nhanh với công nghệ.
- Có khả năng mở rộng nhanh nếu quản trị hiệu quả.
- Nhược điểm:
- Phụ thuộc nhiều vào khả năng quản lý và vốn của chủ doanh nghiệp.
- Cạnh tranh khốc liệt với các doanh nghiệp cùng ngành.
- Rủi ro cao nếu chiến lược kinh doanh không đúng hướng.
5. Thủ tục thành lập doanh nghiệp thương mại tại Việt Nam
Thành lập doanh nghiệp thương mại ở Việt Nam hiện nay khá đơn giản nhờ hệ thống đăng ký trực tuyến. Tuy nhiên, để tránh sai sót, cần nắm rõ điều kiện, hồ sơ và quy trình thực hiện.
5.1. Điều kiện cần có trước khi nộp hồ sơ
5.1.1. Tên doanh nghiệp thương mại
- Không trùng hoặc gây nhầm lẫn với tên doanh nghiệp khác đã đăng ký.
- Phải bao gồm loại hình doanh nghiệp (TNHH, cổ phần, doanh nghiệp tư nhân, hợp danh).
- Không sử dụng từ ngữ, ký hiệu vi phạm truyền thống, văn hóa, đạo đức.
5.1.2. Vốn điều lệ
- Không bắt buộc vốn pháp định (trừ một số ngành nghề kinh doanh có điều kiện).
- Chủ doanh nghiệp tự quyết định mức vốn đăng ký, căn cứ vào khả năng tài chính và quy mô kinh doanh.
5.1.3. Địa chỉ đặt trụ sở chính
- Phải là địa điểm có địa chỉ cụ thể, rõ ràng, nằm trên lãnh thổ Việt Nam.
- Không được đặt tại nhà tập thể, ký túc xá, hoặc địa điểm cấm sử dụng làm văn phòng.
5.1.4. Ngành nghề kinh doanh
- Lựa chọn và đăng ký theo mã ngành trong Hệ thống ngành kinh tế Việt Nam (Quyết định 27/2018/QĐ-TTg).
- Đối với ngành nghề có điều kiện, cần chuẩn bị giấy phép bổ sung sau khi thành lập.
5.1.5. Chủ sở hữu doanh nghiệp
- Là cá nhân/tổ chức đủ năng lực pháp luật dân sự và năng lực hành vi dân sự.
- Không thuộc diện bị cấm thành lập và quản lý doanh nghiệp theo Luật Doanh nghiệp 2020.
5.2. Hồ sơ đăng ký doanh nghiệp thương mại
Tùy vào loại hình (công ty TNHH, cổ phần, tư nhân…), hồ sơ có sự khác nhau, nhưng nhìn chung bao gồm:
- Giấy đề nghị đăng ký doanh nghiệp (theo mẫu quy định).
- Điều lệ công ty (áp dụng với công ty TNHH, cổ phần, hợp danh).
- Danh sách thành viên/cổ đông sáng lập (nếu có).
- CMND/CCCD/Hộ chiếu còn hiệu lực của người đại diện pháp luật và thành viên góp vốn.
- Giấy chứng nhận đăng ký đầu tư (nếu có nhà đầu tư nước ngoài).
5.3. Quy trình nộp và nhận giấy phép
- Chuẩn bị hồ sơ thành lập doanh nghiệp đầy đủ theo quy định.
- Nộp hồ sơ trực tuyến tại Cổng thông tin quốc gia về đăng ký doanh nghiệp: dangkykinhdoanh.gov.vn, hoặc trực tiếp tại Phòng Đăng ký kinh doanh – Sở KH&ĐT nơi đặt trụ sở chính.
- Nhận kết quả xử lý hồ sơ:
- Nếu hợp lệ: cấp Giấy chứng nhận đăng ký doanh nghiệp trong 03 – 05 ngày làm việc.
- Nếu chưa hợp lệ: nhận thông báo yêu cầu sửa đổi, bổ sung.
- Thực hiện thủ tục sau khi được cấp giấy phép:
- Khắc dấu và thông báo mẫu dấu.
- Mở tài khoản ngân hàng cho doanh nghiệp.
- Kê khai và nộp lệ phí môn bài.
- Đăng ký phát hành hóa đơn điện tử.
- Đăng ký chữ ký số để thực hiện nghĩa vụ thuế.
Lưu ý: Từ năm 2025, tất cả doanh nghiệp mới thành lập bắt buộc phải sử dụng hóa đơn điện tử theo Nghị định 70/2025/NĐ-CP. Vì vậy, doanh nghiệp thương mại cần chuẩn bị sẵn chữ ký số và dịch vụ hóa đơn điện tử để đảm bảo tuân thủ quy định pháp luật.
6. Doanh nghiệp thương mại khác doanh nghiệp sản xuất thế nào?
Mặc dù cùng là loại hình doanh nghiệp, nhưng doanh nghiệp thương mại và doanh nghiệp sản xuất có nhiều điểm khác biệt rõ rệt về hoạt động, chi phí, lợi nhuận và cách vận hành. Hiểu rõ sự khác biệt này giúp nhà đầu tư lựa chọn mô hình phù hợp với năng lực và định hướng phát triển.
6.1. Nguyên vật liệu đầu vào
- Doanh nghiệp thương mại: Không cần nguyên liệu thô, chỉ nhập hàng hóa đã hoàn thiện từ nhà sản xuất hoặc nhà cung cấp.
- Doanh nghiệp sản xuất: Phải chuẩn bị nguyên vật liệu, máy móc, công nghệ để tạo ra sản phẩm mới.
Đặc điểm của doanh nghiệp thương mại:
- Ưu điểm: ít rủi ro về sản xuất, không phải đầu tư dây chuyền.
- Nhược điểm: phụ thuộc vào nguồn hàng, khó kiểm soát chất lượng sản phẩm gốc.
6.2. Kiểm định đầu ra
- Doanh nghiệp thương mại: Bán hàng hóa có sẵn, kiểm định chỉ dừng ở việc đánh giá chất lượng hàng mua.
- Doanh nghiệp sản xuất: Chịu trách nhiệm toàn bộ về chất lượng thành phẩm sản xuất ra.
Đặc điểm của doanh nghiệp thương mại:
- Ưu điểm sản xuất: chủ động kiểm soát chất lượng, xây dựng thương hiệu.
- Nhược điểm sản xuất: chi phí kiểm định, rủi ro sản phẩm lỗi cao.
6.3. Đối tượng tiêu thụ
- Doanh nghiệp thương mại: Chủ yếu bán cho người tiêu dùng cuối (bán lẻ) hoặc doanh nghiệp khác (bán buôn).
- Doanh nghiệp sản xuất: Vừa có thể bán trực tiếp cho người tiêu dùng, vừa thông qua kênh phân phối thương mại.
Doanh nghiệp thương mại gần gũi hơn với khách hàng cuối, nhưng ít cơ hội tạo sự khác biệt về sản phẩm.
6.4. Thời điểm tiêu dùng thành phẩm
- Doanh nghiệp thương mại: Hàng hóa có thể được tiêu dùng ngay sau khi bán.
- Doanh nghiệp sản xuất: Thành phẩm chỉ đến tay người tiêu dùng sau quá trình sản xuất, kiểm định, vận chuyển.
Thương mại có tốc độ quay vòng vốn nhanh hơn, trong khi sản xuất có vòng đời sản phẩm dài hơn.
6.5. Tính toán chi phí kinh doanh
- Doanh nghiệp thương mại: Chi phí tập trung vào nhập hàng, vận chuyển, lưu kho, marketing, nhân sự bán hàng.
- Doanh nghiệp sản xuất: Bao gồm chi phí nguyên vật liệu, sản xuất, máy móc, nhân công, kiểm định, lưu thông.
Chi phí sản xuất thường cao và cố định, trong khi chi phí thương mại linh hoạt và dễ tối ưu hơn.
6.6. Tính toán hiệu suất làm việc
- Doanh nghiệp thương mại: Hiệu quả dựa trên doanh thu bán hàng và lợi nhuận chênh lệch giá.
- Doanh nghiệp sản xuất: Hiệu quả gắn với năng suất lao động, chi phí sản xuất và khả năng tiêu thụ thành phẩm.
7. Một số câu hỏi thường gặp (FAQ) về doanh nghiệp thương mại
Để giúp bạn đọc hiểu rõ hơn, dưới đây là những thắc mắc phổ biến liên quan đến doanh nghiệp thương mại và câu trả lời chi tiết.
7.1. Doanh nghiệp thương mại có được sản xuất hàng hóa không?
Có. Doanh nghiệp thương mại vẫn có thể mở rộng sang hoạt động sản xuất, nhưng phải đăng ký bổ sung ngành nghề kinh doanh sản xuất theo quy định của pháp luật. Khi đó, doanh nghiệp sẽ mang tính chất “sản xuất – thương mại”.
7.2. Khác biệt giữa công ty thương mại và công ty sản xuất – thương mại là gì?
- Công ty thương mại: chỉ tập trung vào khâu phân phối, mua bán hàng hóa.
- Công ty sản xuất – thương mại: vừa trực tiếp sản xuất hàng hóa, vừa tham gia phân phối.
Điểm khác biệt chính là công ty sản xuất – thương mại chủ động được nguồn hàng và kiểm soát chất lượng tốt hơn.
7.3. Có bắt buộc vốn pháp định khi thành lập doanh nghiệp thương mại không?
Không. Doanh nghiệp thương mại không bắt buộc vốn pháp định, trừ khi kinh doanh ngành nghề có điều kiện (ví dụ: kinh doanh bất động sản, chứng khoán, bảo hiểm).
7.4. Người nước ngoài có được lập doanh nghiệp thương mại ở Việt Nam không?
Có. Nhà đầu tư nước ngoài có quyền thành lập hoặc góp vốn vào doanh nghiệp thương mại tại Việt Nam. Tuy nhiên, cần:
- Xin Giấy chứng nhận đăng ký đầu tư trước.
- Đáp ứng các điều kiện về tỷ lệ sở hữu vốn trong ngành nghề kinh doanh theo Luật Đầu tư và các cam kết quốc tế mà Việt Nam tham gia (WTO, CPTPP, EVFTA…).
7.5. Doanh nghiệp thương mại có phải phát hành hóa đơn điện tử không?
Có. Theo Nghị định 70/2025/NĐ-CP, từ năm 2025, tất cả doanh nghiệp, bao gồm cả doanh nghiệp thương mại, đều bắt buộc sử dụng hóa đơn điện tử khi bán hàng hóa, cung ứng dịch vụ.
7.6. Thủ tục thành lập doanh nghiệp thương mại mất bao lâu?
Thông thường, trong vòng 03 – 05 ngày làm việc kể từ khi nộp hồ sơ đầy đủ và hợp lệ, doanh nghiệp sẽ được cấp Giấy chứng nhận đăng ký doanh nghiệp.
Doanh nghiệp thương mại là một trong những loại hình quan trọng của nền kinh tế, giữ vai trò trung gian kết nối giữa sản xuất và tiêu dùng, đảm bảo hàng hóa được lưu thông nhanh chóng và ổn định trên thị trường. Với đặc điểm không trực tiếp sản xuất, mô hình này phù hợp cho những nhà đầu tư muốn tham gia kinh doanh nhanh, ít rủi ro về sản xuất, nhưng vẫn có cơ hội phát triển quy mô lớn. Khi thành lập, doanh nghiệp cần nắm rõ quy định pháp lý, chuẩn bị đầy đủ hồ sơ và tuân thủ nghĩa vụ về thuế, hóa đơn điện tử để hoạt động hợp pháp, hiệu quả và bền vững
